Bir Ülkede Neden Enflasyon Oluşur?

Enflasyon neden oluşur? Enflasyon, arz talep dengesizliğiyle oluşan, ülkelerin bir numaralı sorunudur ve çözümü de epey zordur. Kısaca tanımlamak gerekirse, fiyatların genel düzeyindeki sürekli artışa enflasyon adını verebiliriz, yani enflasyon bir ülkedeki mal ve hizmet fiyatlarının artış hızı anlamına geliyor. Enflasyonu oluşturan iki ana etmen vardır, birincisi yüksek talep diğeri de maliyet artışıdır. Enflasyon bu iki ana etmen çerçevesinde oluşmaktadır. Bu iki ana etmen, kimi zaman bilerek kimi zamanda istenmeyen durumlar neticesinde oluşabilir.

Enflasyon Çeşitleri

• Maliyet Enflasyonu
• Talep Enflasyonu

Maliyet Enflasyonu Nedir Nasıl Oluşur? (Gider Enflasyonu)

Bir ürünün üretim girdilerindeki fiyat artışları nihai ürünün fiyatını da artıracaktır, buna maliyet enflasyonu diyoruz. Maliyet enflasyonu talep enflasyonu ile de bağlantılıdır, yani talep enflasyonunun oluştuğu bir yerde maliyet enflasyonundan bahsetmemek mümkün değildir.  Bunu basit bir örnekle açıklayalım.

Maliyet Enflasyon Örneği

• Bir işyeri düşünün, bu işyeri bir kafe olsun. Kahve, çay, kek, pasta, börek satıyorlar ve bu şekilde para kazanıyorlar.
• Asgari ücrete zam açıklandığında, elektrik fiyatları arttığında, işyerinin ödediği kira yükseldiğinde veya vergiler arttığında işyeri sahibi artık daha fazla gider ödemek zorunda kalacaktır.
• Artan giderler, işyeri sahibinin gelirini düşürecek ve bu da bir zam yapılmasını gerektirecektir.
• Yapılan zam sonucu, işyeri sahibinin maliyeti ile kazancı arasındaki fark aynı düzeye gelir.
• Kazanç ve fiyatlar artmış gözükse de ortada bir kazanan yoktur.

Talep Enflasyonu Nedir? Nasıl Oluşur?

Enflasyon neden oluşur diyenler için Talep enflasyonu, bir mal veya hizmetin üretim miktarından daha fazla talep edilmesi sonucu oluşur. Bu enflasyon ülke çapında genel olarak görülebildiği gibi sektör bazında da görülebilir. Talep enflasyonunu oluşturan ana etmenler; yükselen para arzı, sektörel yüksek talep; ani zenginleşme, para bolluğu kaynaklı büyüme.

Talep enflasyonu çoğunlukla yüksek para arzından kaynaklanır. Bir ülkedeki para arzı, o ülkenin yıllık üretim artış oranından daha hızlı artarsa bu enflasyon yaratacaktır.

Sektör bazlı enflasyon, bir ürün veya hizmetin üretim miktarından daha yüksek talep gelmesi sonucu oluşur. Buna en iyi örnek, ‘’maske’’ olarak gösterilebilir. Koronavirüs salgınından önce Türkiye’nin yıllık maske üretimi 50 milyonu geçmiyordu.

Pandemi ile, sadece haftalık maske talebi 50 milyona çıktı. Bu da 50 adet maske fiyatının 5-6 TL’den 250 TL’ye kadar artmasına neden oldu.

Sektörel bazlı enflasyonu da böyle özetleyebiliriz.

Türkiye’deki Enflasyonun Nedeni Ne?

Enflasyon neden oluşur diyenler için, Türkiye’deki enflasyonun nedeni hem maliyet hem de talep kökenli karma enflasyondur. Büyümek için krediyle piyasaya arz edilen para ve yüksek ithal girdilerin, dış ticaret açığının sonucudur. Büyümek için talebi artırmanız gerekir, artan talep neticesinde üretim artışı için de üreticilere krediler vermeniz gerekir, bunun neticesinde kredili kesin olarak enflasyona neden olacaktır.

Maliyet kökenli enflasyonsa, Türkiye’nin döviz ihtiyacından oluşmaktadır. Yüksek ithalat, düşük ihracat sonucu dış ticaret dengesi açık verir ve bunu kapatabilmek için borçlanmaya, tahvil ihracına ve yatırıma gerek duyulur. Ülkeye bu yolla döviz sokup cari açığı kapatırken bunun karşılığında TL veririz, yani ülkeyi bir anlamda fakirleştirmiş oluruz, bu açığın kapatılması için de para basılır ve enflasyon oluşur.

Enflasyon Sorunu Nasıl Çözülür?

Enflasyon sorununu çözmek, sorunun kaynağına inmeyi gerektirir. Örneğin Türkiye’deki enflasyonun ana nedeni, yüksek ithalat sonucu oluşan cari açık ve piyasaya bol miktarda saçılan krediler balonudur. Türkiye’nin enflasyon sorununu çözebilmesi için öncelikle fakirleşmesi gerekir, bunu hiçbir hükümet istemeyeceğinden, genelde kısa vadeli tedbirlerle olay geçiştirilmeye çalışılır.

Ülkelerdeki Genel Enflasyon Nedeni

• Yüksek ithalat, düşük ihracat ve bunun sonucu oluşan döviz ihtiyacı
• Ambargolar nedeniyle bazı ürünlere konulan kotalar veya vergi yaptırımları
• Genel veya sektörel kredi balonları
• Savaş veya felaket sonucu düşen üretim
• Ülkenin önemli üretim kaynaklarından birini kaybetmesi, batması,

Döviz İhtiyacı Nedeniyle Oluşan Enflasyon

Döviz ihtiyacının düşürülmesi için, ülkenin ithalatını kısması gerekir. Fakat ithalatın büyük çoğunluğu hammaddeler veya üretim yapılan materyaller olduğundan, ithalattaki düşüş üretimi de kısacak ve ekonomik fakirleşmeyi sağlayacaktır. Fakat bunun sonucunda ülkedeki enflasyon sorunu büyük ölçüde çözülmüş ve yıllık enflasyon %1-3 arasına indirilmiş olacaktır.

Ambargolar Nedeniyle Oluşan Enflasyon

Enflasyon neden oluşur diyenler için bir örnek daha. Bir ülke, başka ülkelerle ve komşularıyla iyi anlaşmalıdır, aksi takdirde ambargoya maruz kalabilir. Bu ülke, herhangi bir ürün çeşidinde ambargoya maruz kaldığında, o ürünü ya yüksek fiyattan alır ya da çok kotalı bir şekilde ülkesine sokabilir. Bunun yanında ambargo sadece ithal etmeyi zorlaştırmaz, bunun yanında ihracatı da zora sokacaktır. Ambargo uygulanan ülkenin ihracatının azalması nedeniyle milli gelirinin ve üretiminin önemli bir kısmını kaybetmiş olacaktır. Sonuç olarak hangi üründe üretim ne denli azalmışsa o kadar enflasyon yaratacaktır.

Genel veya Sektörel Kredi Balonları

Diyelim ki bir ülkede yılda 100 bin kişi konut alıcısı, 100 bin kişi de konut satıcısı olarak bekliyor. Konut kredilerindeki faizleri çok düşük bir miktara çekerseniz, önümüzdeki 5 yıl içinde ev almayı düşünen herkes ev alacaktır. Faizleri sıfırlarsanız, ev almayı düşünmeyenlere bile konut aldırırsınız. Tüm bunlar yıllık konut alıcı sayısının, satıcı sayısını 3-4 kat aşması ile sonuçlanır ve konut fiyatları artar. Fakat herkes konutlarını aldıktan sonra, artık konut kredisi verecek kimse kalmaz ve konut alıcı sayısı 20 bin, konut satıcı sayısı 150 bine çıkar. Bir de bakmışsınız, konut fiyatları balon gibi sönüp düşmüş. Eğer konut almak isteyen hane sayısı kadar konut üretimi olsaydı böyle bir sorun oluşmazdı.

Savaş veya Felaket Sonucu Düşen Üretim

Enflasyon neden oluşur diyenler için bir örnek daha verelim. 1915 yılında Kurtuluş Savaşı zamanında, Osmanlı Devleti mevcut üretim kabiliyetinin yarısını kaybetmişti. Bunun nedeni asker veya vatandaş herkesin savaşmaya gitmek zorunda kalması ve üretim yapılan alanların birçoğunun işgal edilmesindendi. Bunun sonucu olarak ekonomi bir afrika ülkesinden daha da fakirleşmişti. Aynı şekilde 1999’da yaşanan Marmara Depremi, ülkenin en büyük üretim merkezi olan Marmara Bölgesi’nde petrol, tekstil ve hammadde fabrikalarının yıkılması nedeniyle büyük bir enflasyon yarattı.

Ülkenin Önemli Şirketlerinden Birinin İflas Etmesi

Enflasyon neden oluşur diyenler için ABD örneğini verebiliriz. 2008 yılında, 158 yıllık ABD’nin en büyük yatırım bankasının iflas etmesi üzerine Mortgage krizi başladı. ABD bu dönemde %20’ye yakın küçülmüştü. Bu dönemde azalan üretim ABD’nin %6 civarında bir enflasyon yaşaması ile sonuçlandı, bu oran az gelebilir fakat ABD’de standart bir yılda %2’den yüksek enflasyon yaşanmaz.