Zeka geriliği ya da bir diğer adıyla mental retardasyon, kişinin becerilerinin, yeteneklerinin yaş ortalamasının altında seyretmesi ve standart eğitim sisteminin gerekliliklerini karşılamada eksiklik yaşanması durumudur.
Zihinsel süreçlerin, çeşitli nedenlerden ötürü gerçekleşememesi ya da kısmi olarak gerçekleşmesine denir. Zihinsel süreçler arasında; akıl yürütme, dikkat, algı yönetimi, hafıza, sorun çözme, muhakeme gibi yetenekler yer almaktadır. Bu zihinsel süreçlerde, ortalamanın altında ve kronolojik yaşına paralel olmayan performans sergilenmesine mental retardasyon adı verilir.
Küçük yaşlarda görülen belirtilerin yabana atılmaması ve ona göre erken zamanda aksiyon alınması mühimdir. Günümüzde tanılar yaklaşık olarak 10-14 yaşları arasında konmaktadır. Bu yaşlarda alınan geri dönüş, erken dönemlere kıyasla çok azdır. Özel eğitim, psiko-sosyal çalışmalar beraberinde kişilerin potansiyellerinin en iyisini ortaya koymaları mümkün olabilir.Zeka geriliği mevcut olan çocukların ve bireylerin; iletişim ve sosyal ilişkiler kurması, kendini ve sağlığını kontrol altında tutabilmesi, günlük yaşantısını sorunsuz geçirebilmesi, öz bakımını desteksiz gerçekleştirebilmesi, öğrenme halinin önünde bir engel olmaması, eğitim süreçlerini sorunsuz geçirmesi pek mümkün değildir. Diğer bireylere kıyasla eksik kalma, geri kalma hali çok olasıdır.
Fakat unutmamak lazım ki, zeka geriliği bir konudaki beceriksizlik değil, zeka kat sayının düşük olmasıdır. Zeka geriliği emaresi olan çocuklara, IQ testi uygulanarak durumları netleştirilebilir.
IQ’ya Bağlı Zeka Geriliği Tablosu:
- 25 ve altı IQ- Çok ağır zeka geriliği
- 25-34 IQ- Ağır zeka geriliği
- 35-50-55 IQ- Orta düzeyde zeka geriliği
- 50-55-69 IQ- Hafif zeka geriliği
- 70-79 IQ- Sınır zeka
- 80-89 IQ- Donuk, Düşük normal zeka
- 90 ve üstü- Normal, parlak, üstün, dahi
Zeka Geriliği Ne Sıklıkla Görülür?
Zeka geriliğimin toplum bazında görülme sıklığı yaklaşık olarak %1’dir. Erkeklerde, kadınlara oranla daha sık rastlanılır. Düşük sosyoekonomik düzeyde daha çok vakaya rastlanmaktadır.
Nedenleri
Zeka Geriliği Nedenleri Nelerdir?
Doğum Öncesi Nedenler
Ailede zeka geriliği mevcut biri olması ya da genetik nedenlerle ortaya çıkabilir. Ayrıca Down sendromu gibi kromozomal bozukluklar ya da hipotiroidi gibi metabolik bozukluklar da zeka geriliğine sebebiyet verebilmektedir.
Gebe annenin alkol, uyuşturucu kullanması ya da yetersiz beslenmesine bağlı zeka geriliği oluşumu meydana gelebilmektedir. Hamilelik döneminde geçirilen bir enfeksiyondan kaynaklı zeka geriliği de söz konusu olabilmektedir.
Hamilelik döneminde IQ testi yapılması olanaksızdır. Sadece doğum öncesi tarama testleriyle kromozomal anomaliler mevcutsa onlar teşhis edilir.
Doğumdaki Nedenler
Erken doğum ya da yaşanabilecek geç doğum zeka geriliğine sebebiyet verebilmektedir. Çocuğun doğum esnasında ters gelmesi, göbek bağının boynuna dolanması gibi faktörler neticesinde yeterli oksijen alamayan bebekte hasara bağlı zeka geriliği söz konusu olabilir.
Doğum Sonrası Nedenler
Yaşanan bazı bebeklik, çocukluk hastalıklarına bağlı olarak hasar oluşumunu gözlenebilir. Havale geçiren bebek, çocuklarda beyin hasarı ve devamında zeka geriliğine rastlanabilir.
Çocukluk travmaları, ağır psikolojik sıkıntılar, kafa travmaları, sarılık, bulaşıcı çocuk hastalıkları ve psiko-sosyal faktörlerin de zeka geriliğine neden olabildiği bilinmektedir.
Hamilelik döneminde, doğum esnasında ya da doğum sonrasında yaşanacak her türlü sorunun zeka geriliğine yol açması gibi bir ihtimal söz konusu değildir. Sadece zeka geriliğine yol açması olasıdır.
Belirtiler
Zeka Geriliği Belirtileri Nelerdir?
Eğer doğuştan gelen bir rahatsızlıktan kaynaklı bir zeka geriliğiyse, yüz hatlarından farklılık gözlenebilir. Mesela Down sendromlu çocukların yüz hatları daha belirgindir ve birbirleriyle benzerlik gösterirler. Yani mevcut olan fiziksel farklılıklar da zeka geriliğinin bir belirtisi olabilir.
Hayata yaşıtlarından daha geç adapte olma, yapılması gereken ritüellerde geç kalma durumu olarak ifade edilebilir. Konuşmayı geç öğrenmesi ya da öğrenememesi zeka geriliği belirtisi olabilir. Günlük hayatta temel becerilerin sergilenmesinde güçlük çekilmesi de zeka geriliği problemleri arasında yer alabilir.Zeka geriliği, düzeyine göre farklı yoğunluklarda belirtiler gösterir. Gelişimlerinde eksiklikler söz konusu olur. Yaşlarına göre öğrenmeleri ve öğrendiklerini hafıza da tutmakta zorlanırlar. Sosyal yaşamlarında kendilerinden küçük çocuklarla oyun oynamak isterler.
Zeka seviyesini ölçen çeşitli testler mevcuttur bunlar; Stanford-binet zeka testi ve wisc-r zeka testidir.
Tanı Yöntemleri
Zeka Geriliği Tanısı
Bir kişiye zeka geriliği tanısı koyulabilmesi için 18 yaşından küçük olması gerekir. 18 yaş altındaki birey, iletişim sıkıntıları yaşıyor, kendi ihtiyaçlarını kendi karşılayamıyor, sağlık ve güvenlik konularında yetersiz kalıyorsa, zeka geriliğinden şüphelenilebilir.
Uzmanlar tarafından uygulanan zeka testleri aracılığıyla durum değerlendirilir. Tabii ki değerlendirme, testin yapıldığı ortama, yapılan güne, kişinin o günkü durumuna bağlı olarak değişiklik gösterebileceğinden ötürü, test birkaç kez tekrarlanmalıdır. Bu yolla meydana gelen ilerleme ve gerilemelerde net bir şekilde gözlemlenebilir.
Tedavi Yöntemleri
Zeka Geriliği Tedavisi
Zeka geriliğini ortadan kaldırmak adına doğrudan bir tedavi yöntemi mevcut değildir ancak zeka geriliğinin ortaya çıkaracağı olumsuzlukları indirgemek adına çeşitli yöntemler uygulanabilir. Bunlardan en önemlisi zeka geriliği olan bireyin özel ders almasıdır. Erken uyaran eğitimi ve kişiselleştirilmiş özel eğitimler beraberinde zeka geriliği mevcut kişilerin desteklenmesi gerekir.Zeka geriliğinin derecesine göre kişiselleştirilmiş eğitim yöntemleri tercih edilmelidir. Psikolojik tedavive dikkat eksikliği tedavisi uygulanabilir. Tabii ki bu yöntemler zeka geriliğini tedavi etmez, sadece onunla birlikte görülen diğer sorunları ortadan kaldırır. Amaç, çocuğun zihinsel becerilerini desteklemek, yaş ortalaması kadar performans olmasa da ona yakın sergilemesi için çaba gösterilmesidir. Normal okulda eğitime devam edilmesi, çocuğun psikolojisini negatif yönde etkiler ve depresyona girmesine sebep olabilir.
Normal zeka, parlak zeka, üstün zekaya sahip bireyler de kapasitelerinin tamamını kullanamamaktadır. Bu da demek oluyor ki beyin egzersizleri yaparak sahip olunan potansiyel en etkin şekilde değerlendirilebilir.
Beyin egzersizleri, zeka oyunları, özel eğitim gibi destekler zeka geriliği mevcut olan çocukların hayata katılmalarına ön ayak olur.
